literatuur recensie

‘Rozeke’ van Guillaume Van der Stighelen: de eeuwige strijd tussen hart en verstand

In Rozeke volgen we de hoogtes en laagtes in het leven van een Antwerpse ondernemer rond de belle époque. In beeldrijke taal beschrijft Guillaume Van der Stighelen hoe zijn naamgenoot op de sociale ladder klimt, maar op persoonlijk vlak worstelt met zichzelf en zijn omgeving.

“Als ik had geweten dat het zo gemakkelijk ging, dan was ik misschien eerder begonnen met romans”, zo vertelt de 67-jarige debutant Guillaume Van der Stighelen in de eerste episode van onze nieuwe podcast De Eerste Keer, die deze week wordt gelanceerd.

Het kan een beetje arrogant klinken, maar zo bedoelt Van der Stighelen het niet. Hij wil vooral zeggen dat hij zich fel heeft geamuseerd tijdens het schrijven van zijn lijvige debuut, omdat hij het heerlijk vindt om verhalen te verzinnen. En dat is eraan te merken. Deze debutant is een meeslepend verteller.

Antwerpenaar Van der Stighelen schrijft al zijn hele professionele leven. Eerst als copywriter in de reclamewereld: Vlamingen kennen hem van “Mijn thuis is waar mijn Stella staat”, Nederlanders van “Het ruikt hier naar … Douwe Egberts.” Daarna schreef hij opiniestukken en columns voor De Morgen en Gazet van Antwerpen.

Na het plotse overlijden van een zoon in 2011 schreef hij een mooie poëziebundel, maar het is pas sinds enkele jaren dat hij zich waagt aan proza. Eerst voor zichzelf, tot vrienden hem aanspoorden met zijn boek naar een uitgever te stappen.

Een overgrootvader en een achterkleinzoon

Rozeke vertelt het verhaal van Guillaume Van der Stighelen, de overgrootvader naar wie de schrijver is vernoemd. Al is dat verhaal erg losjes gebaseerd op het leven van die grootvader. Behalve enkele kleine feitelijkheden en hier en daar een familielegende die van generatie op generatie is doorgegeven, was er over hem niet zo veel geweten. Een geluk voor de achterkleinzoon, die zijn verbeelding volop kon loslaten op het leven van een van zijn voorvaderen.

De romanfiguur Van der Stighelen is een loodgieter in het Antwerpen van halfweg de negentiende eeuw. In die tijd worden leidingen aangelegd voor de gasverlichting in huizen en op straten. Tijdens een van de zware cholera-epidemieën brengt een dokter hem op het idee dat de leidingen ook kunnen dienen om proper water aan te voeren en vuil water af te voeren, in die tijd een revolutionair plan.

De jonge ondernemer gaat zich toeleggen op sanitaire installaties. Dankzij de toegenomen aandacht voor hygiëne en een contract met de stad Antwerpen wordt de Etablissements Guillaume Van der Stighelen een florerende zaak, en zijn naamgever een vooraanstaand burger.

Zakelijk heeft Van der Stighelen succes, maar verder wordt hij door het leven niet altijd verwend, denkt hij. Soms is dat terecht, soms ook niet. Feit is dat hij niet gespaard blijft van rampspoed, en ook dat tekent hem. Hij kijkt rond zich heen, naar het parcours van minder succesvolle familieleden en leeftijdsgenoten, en beslist voor zichzelf dat “het hart” soms wil wat de duivel verlangt, hierbij geïnspireerd door Baudelaire. De gevoelige jongeman beslist om voortaan vooral zijn verstand te gebruiken bij het nemen van beslissingen. In de eeuwige strijd tussen het hart en het verstand heeft hij definitief partij gekozen. Denkt hij.

Koning op de plee

Dankzij die rationele keuzes klimt hij gestaag op de sociale ladder, maar in zijn persoonlijke leven blijft Guillaume Van der Stighelen ploeteren. De verhouding met zijn vrouw en zijn zonen is er een van veel vallen en af en toe weer opstaan, en de emotionele dilemma’s waarmee hij worstelt raken nooit echt uit zijn systeem.

De auteur Van der Stighelen beschrijft de struikelende levenswandel van zijn overgrootvader met mededogen en empathie, zonder te oordelen. Hij doet dat in een beeldrijke, soms liederlijke taal, de schrijver heeft niet voor niets een opleiding als scenarioschrijver genoten. Er zitten heerlijke scènes in Rozeke, zoals de rondleiding van koning Leopold II op de wereldtentoonstelling in 1894 in Antwerpen, waarbij ook de koning op den duur toch eens het kleinste kamertje moet bezoeken… Gelukkig heeft Van der Stighelen net zijn nieuw sanitair geïnstalleerd ter demonstratie.

Van der Stighelen heeft de historische feiten in het verhaal mooi gedoseerd. Ze sturen mee de handel en wandel van overgrootvader Guillaume. Net zoals de vele vrouwen in het boek. Zijn echtgenote speelt een bepalende rol, net als in iets mindere mate zijn schoondochters. Zijn eigen strenge moeder vormt de tegenpool voor een losbandige tante, maar ze zorgen beiden voor inspiratie.

Ook dat is een rode draad in het boek: hoe de gevestigde orde omgaat met al die nieuwe ontwikkelingen. Op zakelijk gebied is Guillaume met zijn sanitair een pionier, maar op sociaal vlak vervelt hij van bohemien tot een bittere aartsconservatief.

Zo is Rozeke ook een universeel verhaal. De echo’s naar vandaag zijn makkelijk te maken, met kritiek op het kapitalisme, de angst en afkeer voor nieuwelingen, de strijd tussen conservatief en vernieuwend… Van der Stighelen schrijft het allemaal smakelijk op, met humor, empathie en veel vaart.

Guillaume Van der Stighelen, Rozeke, Manteau, Antwerpen, 2023, 464 p.

• Guillaume Van der Stighelen